Gastblog van het Amsterdamse Bos

Bijzondere namen geven voor mij vaak extra glans aan de natuur. Ze geven zo’n plant, zwam, of dier vaak een magische aantrekkingskracht. De klanken blijven tussen je oren echoën en een onverklaarbaar groot verlangen overmeestert je. Die wil ik zien. Die moet ik zien.

Fladderiep roept dat bij mij op. Fantastisch om er laatst nog twee grote oude te vinden in het Bos. Maar de steeliep daarentegen kan me gestolen worden. Toch zijn fladderiep en steeliep namen voor precies dezelfde boom.

Vorige week zag ik vlinders in het Bos die me alleen al vanwege hun naam blij maakten: gehakkelde aurelia’s. De gehakkelde aurelia heet zo omdat 'ie grof gekartelde vleugels heeft. Maar als hij nou grof gekartelde aurelia genoemd was, was hij dan nog steeds mooi en fascinerend? Vast wel, maar toch. Het kan nog erger. In de meeste talen is de vlinder namelijk vernoemd naar de witte C of komma op de onderkant van de achtervleugels.  Je wilt er toch niet aan denken dat wij zo’n schoonheid net als de Engelsen komma zouden noemen.

Zwammen met tepels

Ik zeg het vaker, maar het blijft waar. Het Bos verrast mij telkens weer. Vorige week zag ik er niet alleen die gehakkelde aurelia’s, maar ook paddenstoelen met tepels. Doordat er veel dood hout in het Bos mag blijven liggen, vind je ook veel paddenstoelen. Eentje daarvan is de platte tonderzwam. En dat is net de enige paddenstoel die tepels kan krijgen. Daarvoor heeft hij wel 'hulp' nodig van een speciale breedvoetvlieg. Deze vlieg legt haar eieren aan de onderkant van de paddenstoel, die daardoor tepelgallen vormt. Daarin leven de larven totdat ze groot genoeg zijn. Dan kruipen ze uit de opening van de tepel om zich in de grond te verpoppen. Het volgende jaar komt daar weer een vlieg uit, de tonderzwambreedvoetvlieg of tepelgalvlieg. In dit geval vind ik beide namen wel wat hebben. Alleen jammer dat tonderzwambreedvoetvlieg niet op het scrabblebord past.

Zomertijd, vakantietijd, kortom heel veel tijd om naar het Bos te gaan. En zo’n eikenprocessierups houd mij dan niet tegen. Maar ik merkte wel dat ik de laatste tijd nog meer dan anders naar de bomen ging kijken. Staan er hier soms eiken? Zitten er nesten in, waar ik bij weg moet blijven? En juist daardoor doe je weer leuke nieuwe ontdekkingen. Heel veel eiken bleken niet alleen groene, maar ook rode blaadjes te hebben. Was me nooit eerder opgevallen.

Gelukkig bleken het geen verdroogde blaadjes te zijn. Het waren Sint-jansloten. Gloednieuwe loten aan de boom, die genoemd zijn naar Johannes de Doper omdat hij zijn Sint Jansfeest heeft op 24 juni. Rond de langste dag van het jaar krijgen veel bomen voor de tweede keer nieuwe twijgen en blaadjes. Die rode kleur verdwijnt trouwens weer, en dan zijn alle eikenblaadjes weer groen.
Over rode kleur gesproken. Rond Sint Jansdag vliegt er ook een mooie zwart-rode vlinder door het bos. Één keer raden hoe die heet. Precies, Sint-jansvlinder.

We gaan in juli een tweede warme periode in. Voor wie met de kinderen verkoeling zoekt bij het Klein Kinderbad, kijk dan eens hoe de zilverlinden daar met de hitte omgaan. Aan de onderkant van hun blaadjes hebben ze allemaal kleine haartjes. Daar blijft waterdamp tussen hangen en zo drogen de blaadjes minder snel uit. Bij wind zie je steeds die zilverkleurige onderkanten oplichten. Maar bij het warme windstille weer rond Sint Jan viel me opeens op dat bij deze lindebomen heel veel blaadjes ondersteboven zaten. Wat bleek: in de schaduw zit de kale groene bovenkant boven, en in de zon draaien de blaadjes hun onderkant naar boven. Dat scheelt een hoop verdamping en zo kan de zilverlinde beter tegen een droge periode.

Mocht je als je dit leest, zitten te puffen van de warmte, weet dan dat het in het Bos vele graden koeler is dan in de stad. Onze Schotse Hooglanders genieten daar reuze van. Met warm weer gaan ze lekker in de schaduw van de bomen liggen.

Ik zei het vorige maand al: wie blijft kijken, ontdekt steeds weer nieuwe dingen in het bos. Zo zag ik opeens een hele hoge tamme kastanje precies naast brug 528 (de zwart-witte brug tussen de Ringvaart en Groot Kinderbad). Was me nooit opgevallen. Hij groeit weliswaar tussen al die bomen in het Bos heel anders dan als losstaande boom, maar stekelige kastanjebolsters op de grond zouden me toch opgevallen moeten zijn. En als je de bladeren met die stekelige rand eenmaal ziet, dan snap je niet dat je het niet eerder zag.

Egels en eiken
Over stekeligheden gesproken, wist u al dat 2019 het jaar van de egel is? Egels zijn nachtdieren, dus je ziet ze in het Bos niet zo vaak. Zeker niet met al die honden die los lopen. Maar in de schemering heb ik ze wel gezien.
In het Amsterdamse Bos staan naast de gewone zomereik nog verschillende andere eikenbomen. Vlakbij Klein Kinderbad staan enkele zogeheten moseiken. Het napje waarin de eikels groeien is bij onze inheemse eiken ruw maar bij de moseik groeien er vrij lange, zachte stekels op. Met wat fantasie kun je zeggen dat het er mossig uitziet. Ook al zijn het maar een boom of vijf, die moseiken zijn best belangrijk voor ecosysteem van het Bos. Eentje huisvest een kolonie rosse vleermuizen, een wettelijk beschermde soort. Een andere is favoriet bij galwespen. Vorig najaar zaten de bladeren helemaal onder galletjes, dit Pinsterweekend leek 'ie vol te hangen met trosjes bessen. En hoewel het ondertussen bessentijd is, bessen in een eik, dat klopt natuurlijk niet. Het waren meeldraadgalletjes. In ieder besje zit of zat een larve van de egelgalwesp.

Moeilijkdoenerij
Egelgalwesp, een op het eerste gezicht totaal onbegrijpelijk naam, want die wesp lijkt in niets op een egel. En die galletjes ook niet. Toch is die naam best toepasselijk. Die galwespen doen namelijk reuze moeilijk. Iets versimpeld kun je zeggen dat ze een voorjaars- en een najaarsgeneratie hebben. De voorjaarsgeneratie groeit op in de meeldraadgalletjes aan de ...

In 1935 gingen de ontwerpers van het Amsterdamse Bos op studiereis. Ze bezochten onder andere Bushy Park in Londen. Het opvallendste van dat park was en is nog steeds de monumentale laan met paardenkastanjes, ondertussen 320 jaar oud. Al sinds de 19e eeuw trekt die laan tijdens de bloei duizenden bezoekers, vooral op Chestnut Sunday. Dan zijn er parades en festiviteiten ter ere van de kastanjebloesem. Dit jaar op zondag 12 mei.

Kastanjezondag
Onze ontwerpers vonden Chestnut Avenue in Bushy Park overigens te wijd, en ze waren er ook niet in de bloeitijd. Maar als je in het Bos rondkijkt, zou je toch denken dat die kastanjes ze geïnspireerd hebben. Ook in het Amsterdamse Bos bloeien de paardenkastanjes weer uitbundig. Vooral rond de Arena, langs de Bleekerskade, en bij de Geitenboerderij. Kortom, maak komende zondag een beetje kastanjezondag in het Amsterdamse Bos. En bezoek dan ook onze Oude Dame, waarover ik een jaar geleden al schreef. Deze bijzondere paardenkastanje vind je bij de Grote Speelweide en stond daar al voor de aanleg van het Bos.

Meidoornpaddenstoelen
Het is mei, en dan bloeit in heel het Bos de meidoorn. De meeste zijn intussen metershoog en van top tot teen bedekt met witte bloemetjes. De meeste, maar niet allemaal viel me opeens op. Sommige meidoorns zien er momenteel uit als witte paddenstoelen met een groene steel. En dat is in het zuidelijk deel van het Bos bij de Hooglanders. Meidoorns staan er om bekend dat ze door de dichte structuur met doorns een uitstekende natuurlijk afscheiding of haag kunnen vormen. Een ideale broedplaats ook voor vogels. Maar de vervaarlijke doorns blijken de Hooglanders helemaal niet te weerhouden van een lekker hapje meidoorn. Nu ze bloeien valt dat opeens reuze op. De witte meidoornhoed begint precies waar de Hooglanders niet meer bij kunnen. Dat maakt het Bos zo leuk voor mij, ik ontdek er elke keer weer nieuwe dingen.

Een echt bos heeft geheimen. Soms geheimen die verder teruggaan dan het bos zelf. Maar in het 85-jarig bestaan van het Amsterdamse Bos zijn er ook allerlei geheimen toegevoegd. Veelal publieke geheimen en vaak ook verborgen schatten die nooit bedoeld waren om geheim te zijn. Soms zelfs integendeel. Elke keer als ik er op eentje stuit, krijgt het Bos weer extra glans voor me. Laat ik er een paar verklappen.

Steen
Zo ontdekte ik een paar jaar geleden verschillende herdenkingsstenen op het gemaal aan de Koenenkade. Een daarvan was daar met veel trots in 1938 geplaatst om het 300-jarig bestaan van de Koenensluis te vieren. Door het hek om het gemaal was die steen al jarenlang slecht zichtbaar, en nu is hij tijdelijk echt verborgen geraakt achter de defosfateringsinstallatie van waterschap Rijnland. Wel een mooi geheimpje, maar spannend is het vooral of het met die installatie gaat lukken om de blauwalgproblemen van de Amstelveense Poel te verhelpen.

Bunker
Geheimzinnig is ook de nog niet toegankelijke schuilkelder uit de Koude Oorlogperiode toen een atoomaanval werd gevreesd. In 1966 is voor het personeel deze ondergrondse bunker in het Bos gebouwd. Een klein tweekamerappartementje, dat je via een luik, een trap en een douche kon bereiken. Dat laatste om eerst het radio-actieve stof af te spoelen. Je moet er toch niet aan denken dat je daar met enkele tientallen collega’s voor weken of maanden opgesloten zou zitten. Zeker ook omdat ik er naast de douche geen toilet kon vinden. Een dingetje dat opgelost moet worden voordat de bunker een nieuwe spannende functie kan krijgen.

Boom
Wat in de vergetelheid is geraakt, is het plan om bij de aanleg van het Bos vanuit alle gematigde streken van de wereld bosgemeenschappen aan te planten. Maar dat is wel deels uitgevoerd. Aan dat plan heeft het Bos een bijzondere walnoot te danken, de Amerikaanse grijze walnoot. Een echt kroonjuweel voor het Bos. Hij bloeit nu, en over twee maanden hangen er notentrossen in de boom.

Eiland
...

Honderd bruggen zouden er komen in het Bos. Het werden er uiteindelijk wel 116. En 78 daarvan zijn ontworpen door onze Amsterdamse Schoolarchitect Piet Kramer. Daarvan zijn er een paar jaar geleden 53 tot monument verklaard door de gemeente Amstelveen.

Het is natuurlijk niet zo gegaan, maar alleen al voor die bijzondere bruggen zou je zo’n bos aan willen leggen. Fraaie kunstwerken in het groen is toch de ideale combinatie om jezelf te herscheppen, je hoofd leeg te krijgen en tegelijkertijd je gedachten op een hoger plan. Zodat je weer vol energie en ideeën het gewone bestaan tegemoet kan gaan.

Friso Kramer
Die mijmeringen overvielen me vorige maand bij het bericht dat Friso Kramer overleden was. Friso Kramer was de zoon van onze bruggenbouwer. Minstens een even groot vakman, zo niet groter dan zijn vader. Het Stedelijk Museum noemde hem in een eigen rouwadvertentie een van de belangrijkste industrieel ontwerpers van Nederland. Friso’s straatlantaarn uit 1960 verlicht nog altijd velen de weg. En hele generaties scholieren hebben op zijn beroemdste ontwerp gezeten, de Revoltstoel uit 1953. En dan hebben we het nog niet over zijn groene buitenbrievenbus gehad.  Zijn stijl en uitgangspunten verschillen duidelijk van die van zijn vader.

Ontworpen geluk
Waar bij de Amsterdamse School het schenken van schoonheidsgeluk aan de medemensch wel eens kon leiden tot inleveren op gerieflijkheid, was dat bij Friso Kramer ondenkbaar. Vorm moet functie volgen, de gebruiker staat centraal. De ontwerpen moeten zo goed zijn en zo weinig afleidend dat je vergeet dat je weg verlicht wordt door een straatlantaarn of dat je op een stoel zit. Je moet niet merken dat die er is en gewoon gelukkig zijn. Als ontwerper – was zijn opvatting – moet je je ontzettend in bedwang houden om niet door te gaan met iets te maken waarvan je zegt 'wat leuk, wat is dat mooi'.

Groen decor
Het resultaat is voor Friso pas goed als je juist niet merkt hoeveel denkkracht en inspanning de ontwerpers erin ...

Voor wie een groen hart heeft, is er op Valentijnsdag toch niets romantischer dan samen te wandelen tussen de sneeuwklokjeszeeën van het Amsterdamse Bos.  Zeker als ook de zon nog schijnt.  Van al die liefdesverklaringen van de bezoekers voor elkaar en voor het Bos zijn ieder jaar de hartjes van onze klokjes zichtbaar ondersteboven. Bewonder ze maar eens van dichtbij. Van welke kant je ook kijkt, zodra het klokje open is, zie je een hartje op z’n kop. En nergens in de verre omtrek vind je zoveel sneeuwklokjeshartjes als in het Amsterdamse Bos. Toen het Bos nog jong was, mocht een aantal tuinders tussen de bomen sneeuwklokjes kweken, hoorde ik van een van de oudere boswachters.

De lonkende lente
Met Valentijnsdag begint ook het grote voorjaarsbloemenfeest dat nog maanden aanhoudt. Voor sneeuwklokjes moet je nu in het Bos zijn. In maart moet je beslist komen voor de wilde narcissen op en rond het Vogeleiland. April is tulpenmaand in het Bos. En in mei ruikt het hele Bos naar de onvoorstelbare hoeveelheden daslook. En natuurlijk bloeien er in deze maanden nog veel meer voorjaarsboden. Zoals bijvoorbeeld wilde hyacinten, bosanemoontjes en sleutelbloemen.  Zie je sleutelbloemen of bosanemonen bij ons bloeien, ga dan ook even gluren bij onze buren, de Amstelveense heemparken. De anemoontjes en sleutelbloemen staan daar weer heel spectaculair.

Dromen
Valentijnsdag is natuurlijk ook een dag om te dromen. Over wilde hyacinten – de blauwe klokjes – droom ik sinds ik twee jaar geleden in het Hallerbos bij Brussel ben geweest. Daar kleurt eind april/begin mei het uitgestrekte beukenbos helemaal blauw, net rond het eerste uitlopen van de blaadjes aan de bomen. Een magische combinatie. Ook het Amsterdamse Bos heeft hele stukken beukenbos. Hoe fantastisch zou het zijn als die over vijf jaar bij het negentigjarig bestaan van het Bos...

Dit jaar ga ik eind april kijken in het Vliegenbos in Noord. Daar zijn afgelopen najaar door vrijwilligers 20.000 boshyacintenbollen geplant. Als ...