Leestekst
De beheerorganisatie van het Amsterdamse Bos werkt toe naar klimaatbestendig Bos. Een Bos dat de komende decennia gevarieerd, gezond en aantrekkelijk blijft. Om te bepalen welke maatregelen daarvoor nodig zijn, hebben we onderzoek gedaan naar de effecten van klimaatverandering op het Bos en mogelijke manieren om daarop in te spelen.
Klimaatverandering is wereldwijd een van de meest urgente vraagstukken van onze tijd. De zeespiegel stijgt. Neerslag, hitte en droogte worden extremer en komen vaker voor. Ook in Amsterdam en ook in het Amsterdamse Bos. Als we hier niet goed mee omgaan, kan dit ernstige sociale, fysieke en financiële schade opleveren, met grote gevolgen voor mensen, dieren en de natuur. We moeten alles op alles zetten om verdere klimaatverandering tegen te gaan. Tegelijkertijd moeten we ons aanpassen aan de gevolgen van de klimaatverandering die al gaande is.
Klimaatverandering in het Amsterdamse Bos
In het Bos zijn de effecten van klimaatverandering te zien. Er zijn bijvoorbeeld plekken waar het gedurende langere tijd nat is en het aantal natte gebieden in het Bos neemt toe. Een ander voorbeeld is dat bomen gevoeliger zijn voor ziekten, zoals de essentaksterfte.
Het Bos zal gaandeweg van samenstelling (moeten) veranderen om mee te bewegen met het klimaat. Dat kunnen we ondersteunen met de juiste maatregelen; zo werken we toe naar een weerbaar, klimaatbestendig Bos.
Om te bepalen welke maatregelen dat zijn, hebben we onderzoek gedaan naar de effecten van klimaatverandering op het Bos en mogelijke manieren om daarop in te spelen in inrichting en beheer.
Veerkrachtig Bos
Een klimaatadaptief bos is een veerkrachtig bos, een bos dat goed kan herstellen van korte en tijdelijke bedreigingen zoals een droge periode of storm. De vertreksituatie van het Bos wat betreft klimaatbestendigheid is gunstig. Het staat op kleigrond, is goed gestructureerd en gevarieerd en heeft voldoende water. Zowel het bos als de veenmosrietlanden herbergen veel bijzondere planten- en diersoorten.
Wat komt er op het Bos af?
De veerkracht van het Amsterdamse Bos wordt beïnvloed door een aantal omgevingsfactoren, oftewel uitdagingen. Klimaatverandering is daarvan de bekendste, maar ook de neerslag van stikstof, de waterkwaliteit en de toenemende recreatiedruk spelen een rol. Ze hebben invloed op bodem en water, en via bodem en water op planten en dieren. Maar ze hebben ook deels direct invloed op het Bos en de biodiversiteit, denk bijvoorbeeld aan de directe impact van hitte op planten en bomen.
Uitdagingen en effecten
Het klimaat in Nederland is de afgelopen eeuw al sterk veranderd en de verandering gaat sneller dan voorheen werd gedacht. Het KNMI heeft voor Nederland een aantal klimaatscenario's uitgewerkt. De temperatuur en de zeespiegel stijgen, zomers worden droger en winters natter, met meer hittedagen in de zomer en meer extreme buien en noodweer. De vitaliteit en de veerkracht van het Bos nemen af door een toename in weerextremen. Daarmee neemt ook het herstelvermogen van het Bos af.
De effecten van klimaatverandering
Lees meer
Mogelijke effecten in het Bos zijn als volgt te omschrijven. Langdurige droogte kan leiden tot bodemdaling van de kleibodems. De stijgende zeespiegel zorgt voor verzilting van het grondwater. Bij een tekort aan regenwater en inlaatwater kan dat leiden tot een verschuiving in diversiteit in soorten. De verwachte hogere temperaturen leiden in de watergangen tot een daling van het zuurstofgehalte, een versnelde afbraak van organisch materiaal, een overmaat aan algen, troebeler water en daarmee een afname in bijzondere planten- en diersoorten.
Toename in neerslag en piekbuien kan leiden tot (tijdelijke) wateroverlast in het Bos. Bomen hebben in waterverzadigde bodems minder houvast en waaien daardoor makkelijker om. Een voordeel van de toename in neerslag is de beschikbaarheid van relatief schoon regenwater.
De vitaliteit van bomen en bos neemt af door droogte, met als gevolg een verhoogde kwetsbaarheid voor (nieuwe) ziekten en plagen. Door de toenemende gemiddelde temperatuur verschuift de comfortzone van planten- en diersoorten; warmteminnende soorten verschijnen en sommige noordelijke soorten verdwijnen. De verschuiving van boomsoorten gaat langzaam, maar voor bijvoorbeeld vogels en insecten is deze verandering veel sneller merkbaar. Daardoor wordt de natuurlijke balans verstoord, tussen onder andere tijdstip van uitlopen van bomen, de piek in rupsen en de broedtijd van vogels.
Stikstofneerslag
Lees meer
Stikstof is ook een uitdaging. De neutrale vorm van stikstof is een groot, onschadelijk bestanddeel van de lucht die we inademen. Maar stikstofverbindingen, zoals ammoniak en stikstofoxiden zijn schadelijk voor de natuur. De neerslag van stikstof uit de lucht leidt tot een overmaat aan voedingsstoffen en verzuring. Daardoor zijn er minder essentiële voedingsstoffen beschikbaar voor planten en krijgen meer algemene planten makkelijker de overhand.
Afbeelding: Milieu Centraal
Waterkwaliteit
Lees meer
Waterkwaliteit is een van de grote uitdagingen in het Bos de komende jaren, alsook de wisselwerking tussen water, het groen en de bodem. De waterkwaliteit in het Bos wordt beïnvloed door de kwaliteit van het water dat het Bos in komt. Oftewel: door water van bovenaf (neerslag, stikstofneerslag), van onderaf (kwel) en vanaf de zijkanten (ingelaten water om het water op peil te houden).
Ook is er interne vervuiling, bijvoorbeeld door hondenpoep en door natuurlijke processen in bodem en water, zoals de vertering van in het water gevallen bladeren.
Om te bepalen welke maatregelen nuttig zijn om de waterkwaliteit te verbeteren, is eerst meer inzicht nodig in het huidige watersysteem. Het Bos heeft daarom in 2024 een netwerk van peilbuizen geplaatst, om in kaart te brengen hoe het grondwater in het Bos reageert op neerslag en droogte.
Recreatie
Lees meer
De verwachting is dat de recreatiedruk op het Bos verder zal toenemen, en daarmee ook de effecten daarvan: verstoring van de rust van flora en fauna, betreding, brandgevaar en effecten van honden.
Leestekst
Alle uitdagingen versterken elkaar. Bijvoorbeeld: vegetatie en bomen kwijnen door intensere droogte en meer tropische dagen. Dan moet meer boezemwater worden ingelaten van mindere kwaliteit, of moet brakke en fosfaatrijke kwel worden toegelaten. Dat heeft weer effect op de biodiversiteit, zeker in de kwetsbare moerasnatuur in het Bos, die ook te lijden heeft onder verzurende stikstofneerslag.
Mogelijke maatregelen
Aanpassen van het Bos aan klimaatverandering is noodzakelijk, maar er is tijd om het Bos stapsgewijs klimaatrobuust te maken. Er bestaat geen kant en klare oplossing, het is een langdurig en voortdurend proces van onderzoek, pilots en monitoring.
Het onderzoek heeft een ‘gereedschapskist’ opgeleverd met uiteenlopende maatregelen die het Bos kan nemen. Sommige maatregelen kunnen direct uitgevoerd worden, andere hebben nader onderzoek nodig.
Enkele voorbeelden:
- Op een aantal natte locaties waar we zien dat bomen uitvallen, onderzoeken we het watersysteem specifiek en maken op basis van de resultaten een beplantingsplan.
- In 2025 voeren we een ‘Bosmonitor’ uit. Daarin onderzoeken we onder andere of de natuurlijke verjonging van het Bos voldoende is, zowel wat betreft omvang als wat betreft de variatie aan boomsoorten.
- We starten een pilot voor de aanplant van boomweiden, zodat bezoekers op een grasveld de schaduw op kunnen zoeken en daarmee verkoeling.
Over klimaatverandering
Leestekst
Klimaatverandering brengt wereldwijd serieuze risico's met zich mee, zoals overstromingen, extreme regenval, hittegolven en droogte, en dit raakt ook Amsterdam. De stijgende zeespiegel en extremere weersomstandigheden vragen om directe actie, zowel om verdere klimaatverandering te beperken (klimaatmitigatie) als om ons aan te passen aan de onvermijdelijke effecten (klimaatadaptatie).
Klimaatbeleid gemeente Amsterdam
De gemeente Amsterdam werkt actief aan klimaatbeleid en streeft ernaar om de stad tegen 2050 zo goed mogelijk voorbereid te hebben op klimaatverandering. Dit beleid is gebaseerd op de Strategie Klimaatadaptatie Amsterdam, vastgesteld in 2020, en een uitvoeringsagenda die vanaf 2021 concrete maatregelen en projecten omvat.
Klimaatadaptatie is hierdoor een vast onderdeel geworden van alle stedelijke werkzaamheden om Amsterdam leefbaar en veilig te houden, nu en in de toekomst. Door deze stappen probeert Amsterdam haar bewoners en infrastructuur te beschermen tegen de huidige en toekomstige effecten van klimaatverandering.
Afbeelding
