Zorgt afluisteren tot hereniging?

De mysterieuze sonar-klanken van vleermuizen, koeienpoep-etende insecten, verborgen galmen onder water en ontpoppende slangeneieren: het zijn allemaal geluiden die te horen zijn in het audiowerk van Maaike van der Linde en Dario Calderone. Met hun opnames willen zij het publiek integreren in het landschap en actieve luisteraars van hen maken. Het ultieme doel is om een ervaring te creëren die de grens tussen de mens en haar omgeving omverwerpt en een hoognodige hereniging met de natuur biedt.

Maaike van der Linde (Nederland) en Dario Calderone (Italië, 1978) hebben beiden een achtergrond als klassiek geschoolde muzikanten. Het duo heeft de afgelopen jaren echter hun grenzen verlegd richting het bestuderen en creëren van geluid in een meer maatschappelijke context. Van der Linde geeft onder andere workshops voor vrouwen in vluchtelingencentra en Calderone zoekt binnen zijn experimentele projecten de scheidslijn op tussen muziek en kunst, waardoor deze voor hem vervaagde: ‘Als professionele muzikant ligt het gevaar op de loer dat geluid een object wordt waar je eindeloos aan kunt schaven, tot aan perfectie. Soms krijg je daar genoeg van.’

(Tekst loopt door onder foto)

Het project dat Van der Linde en Calderone presenteren in het Amsterdamse Bos is dan ook alles behalve te dirigeren. Ze maakten op verschillende plekken opnames van natuurgeluiden en waren afhankelijk van de elementen. Deze composities zijn vervolgens te beluisteren op verschillende stations verspreid over het Bos. Er is een ‘deluxe box’ voorhanden in bezoekerscentrum De Bosiwinkel die meditatiekaarten, een plattegrond en andere hulpmiddelen biedt voor de ultieme onderdompel-ervaring. Ook organiseren zij luister-workshops waarin de geluidskunstenaars groepen op tour nemen om de mens dichter bij de natuur te brengen. Het is de eerste samenwerking van het duo, wat onder hun nieuwe stichting de ‘eco-akoestiek’ een platform wil bieden.

De luistertochten zijn ontworpen voor zowel volwassenen als kinderen. De volwassenen-tour trekt ’s nachts uit wanneer het compleet donker is onder het hoge bladerdek van de bomen. Calderone: ‘De nacht in het bos is heel anders. Het is rustiger, wat in het gedrag van de dieren terug te zien is. Ook wij als mens gaan ons als vanzelf anders gedragen door de aanscherping van onze zintuigen. Zo herkennen wij de boomsoorten op een gegeven ogenblik niet door hun uiterlijk, maar door hun geur.’ Het actief luisteren is de spil van het project. Door een onverdeelde aandacht te geven aan de bron van het geluid veranderd niet alleen de ervaring maar ook het object zelf aanzienlijk, is hun bevinding.

(Tekst loopt door onder foto)

Luisteren kan ook door middel van niet-menselijke oren. Van der Linde merkt op dat wanneer we ons proberen te verplaatsen in hoe dieren de omgevingsgeluiden ervaren, deze heel anders binnen komen. ‘Door speciale microfoons onderwater te plaatsen hoorden we dat het (vlieg)verkeer ook daar sterk te merken is. Ook in de aarde, wanneer je op blote voeten staat, is door vibraties heel veel omgeving aanwezig.’

Hoewel dit door de mens geproduceerde geluidsgeweld misschien alles behalve natuurlijk klinkt, bemerkte het duo tijdens hun onderzoek ook een hoge mate van een evenzo natuurlijke adaptatie in het Bos. Van der Linde: ‘In de gebieden die het dichtst bij de luchthaven zijn, verraste de bruisende aanwezigheid van leven ons.’ ‘Voor vogels zijn vliegtuigen een hele grote andere vogel,’ vult Calderone aan. ‘Wij zeggen dat de mens de natuur vormgeeft, maar goed beschouwd is de natuur inclusiever dan dat wij zijn.’

De menselijke neiging tot reguleren is ook de geluidskunstenaars niet vreemd: Van der Linde vertelt hoe zij soms zo gefocust was op het registeren van een bepaald natuurgeluid dat zij de andere klanken die het Bos haar aandroeg bijna miste. ‘Ik wilde graag een aantal insecten opnemen maar dit werd me onmogelijk gemaakt door de wind die ruisend door het riet ging, wat opzichzelfstaand een prachtig geluid is. Het is heel belangrijk om van binnenuit het eigen lichaam, gedecideerd en ontvankelijk, een overgave te creëren richting de omgeving.’

Voor het duo is dit project een metafoor voor het leven. Van der Linde: ‘Mensen komen vaak naar het Amsterdamse Bos voor rust en willen dan alleen geluiden uit de natuur horen. We worden echter continu geconfronteerd met de sporen van menselijke interventies en moeten daarmee, net zoals de natuur, leren leven.'

Van der Linde en Calderone trakteren het publiek op een schatkist vol onvervalste composities, rechtstreeks uit het Bos. ‘We zoeken niet naar de ultieme muzikale schoonheid,’ stelt Calderone. ‘Het gaat ons om het creëren van een betekenisvolle ervaring voor het publiek, waarbij bewustwording centraal staat.’

Van der Linde onderstreept de positieve effecten op de gezondheid die het kan hebben door in contact te staan met de natuur: ‘Ik heb persoonlijk door de afgelopen tijd een compleet andere relatie gekregen met het Bos. Als je lichaam een langere tijd stil staat raak je langzaam onderdeel van de omgeving, wat helend werkt.’ Door te luisteren naar de verschillende lagen aan leven die de natuur ons geeft, luistert de mens op ten duur ook beter naar zichzelf.

Tekst en interview door Kelly-Ann van Steveninck